Diksiyonun daha iyi anlaşılması ve daha somut ifadelerle büyük kitleleri etkilemesi için bu yazımızda diksiyonla ilgili ilginç, ancak bir o kadar da öğretici, aynı zamanda eğlendirici soru ve cevaplara yer vereceğiz. Kahve içerken yapacağınız bir sohbete beş dakikalığına misafir olduğumuzu düşünebilirsiniz.
Peki, hangi kelimeleri kullanırsak daha etkili bir diksiyon meydana getirmiş oluruz?
Konuşacağımız kitlenin durumunu ve beklentilerini dikkate alarak genelden özele ya da özelden genele doğru kelimelere anlamlar yüklemeliyiz. Bu belirleme diksiyonun anlaşılır ve tesirli olmasını sağlayacaktır.
Örneğin, “kötü” yerine “kötü adam, kötü araba, kötü bir gün” sözcük ya da sözcük gruplarına yer verirsek daha inandırıcı olacaktır. “Plan” yerine daha genel ve kapsayıcı bir ifade olan “hayal, strateji, tasarı” kullanılabilir.
Konuşmacı her durumda doğal, açık ve samimi ifadeler kullanmaya özen göstermelidir. Aşırı bilimsellikle ve edebi süslemelerle dinleyici ve seyirci kitlesini demoralize edebilirsiniz. Nabıza göre şerbet vereceğinizi asla unutmayın.
Tekrarlar bir diksiyonu nasıl etkiler?
Bu kelimeleri nasıl düzenleyeceğinizle ilgili bir durum olsa gerek. Daha geniş bir ifadeyle söyleyecek olursak konuşma planının çok iyi yapılması anlamına gelecektir. Yapılacak olan espriler bile hesaba katılmalı, topluluk beğeniyor diye tekrara düşülmemelidir.
Tekrar ve karmaşayı anlatan bir örnek 1,
“X romanı, güzel, başarılı ve büyük okuyucu kitlesine ulaşan bir romandır. Güzel, başarılı ve büyük okuyucu kitlesine ulaşan bir başka roman örneği ise Y romanıdır. Bir eleştiri ortamında bu iki roman piyasadaki diğer romanlarla kıyaslanır ve hepsine üstünlük sağlayabilir ancak X romanı daha önce piyasaya çıktığı için ve daha fazla reklamı yapıldığı için Y romanını da ezip geçebilir.”
Bu cümlelerde, güzel, başarılı, okuyucu ve roman kelimeleri çokça kullanılmıştır. Bu kadar tekrar yerine o kelimelerin eş anlamları veya başka ifade tarzları daha kısa olarak anlatılmalıdır.
Tekrar ve karmaşanın olmadığı bir örnek 2,
“Kaliteli, tanınmış romanlardan biri X, diğeri Y’dir. Farklı eleştiri mecralarında bu iki eser, diğer yapıtlara üstünlük sağlamıştır. Ancak X romanı her anlamda bir adım daha öndedir.”
Sabit, sıkmayan ve tekrar etmeyen bir konuşma sadece daha ilginç ve başarılı değil, aynı zamanda çok daha fazla tesire sahiptir. Dört satırlık karmaşayı iki satırla daha net ve karıştırmadan ifade etmek kesinlikle önemlidir. Yukarıdaki verdiğimiz örneklerde bunu görebilirsiniz.
Diksiyonda, konuşmanın ve metnin tonlaması ne kadar önemli olabilir?
Konuşma için seçilen kelimeler, metnin tonunun ne olacağına karar vermemizde bize yardımcı olacaktır. Burada bahsettiğimiz “tonlama” sesteki vurgu ve ince ayar, heyecan, sevgi, samimiyet” değil, kelimelerin seçimidir. Doğal bir manzara tasviri yaparken kullanacağınız kelimeler, tabiatla ilgili olan, “ağaç, böcek, çiçek, kelebek, çayır, çimen, güneş, deniz…vb.” ise tonlama gayet yerinde olacaktır.
Ancak tam da bu kelimelerden bahsederken, araya bir şekilde eklediğiniz, “teknoloji, makine, ruhsal bozukluk” gibi kelimeler yani mekândan uzak, alakasız kelimeler, tonlamanın kalitesini aşağıya çekecektir.
İyi bir diksiyonda kelime ve mekân ilişkisi nasıl olmalıdır?
Kısacası kelime ve mekân ilişkisine de çok dikkat etmelisiniz. Kelimeler o mekânın “sesi, nefesi, gözü” olmalı yani bulunduğu yeri sevmeli. Bu askerlik yapan birisinin kendisini bulunduğu kışladaki işine değil de memleketinin “havasına, suyuna, otuna, tavuğuna, komşusuna…” kafayı takmasıdır.
Böyle bir askerin de oraya faydalı olması ve etrafını etkilemesi beklenemez. Her ortamın ya da her konuşmanın kendine has kelimeleri ve o kelimelerin karşıladığı bir mekânı vardır. Mekân ve kelime uyumuna azami ölçüde dikkat edilmelidir.
İyi bir diksiyonla gönülden gönül'e yol yapılır mı?
“Gönülden gönül'e yol vardır” sözünün en güzel vücut bulacağı ortam yapılan kaliteli bir konuşma ortamı olacaktır. İyi bir diksiyon, hal diliyle karşıya -gönüllere- aktarılabilen diksiyondur.
Satıra yazılanlar ya da konuşmacının ağzından dökülen kelimeler; sadırdan, yani ta derinlerden, gönülden geliyorsa gönüllere mutlaka akacaktır.
*Kaleminize sağlık. (Cicero Admin)